İlkokul Türkçe Sözlüklerinin Niteliksel Özellikleri Üzerine Bir İnceleme

Ziya GÜZEL; Hürkan Durmuş  SÜSLÜ

doi:10.5281/zenodo.7489399

Yazarlar

Ziya GÜZEL Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun
Hürkan Durmuş SÜSLÜ Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı. Karaman

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.7489399

Anahtar Kelimeler:

ilkokul Türkçe sözlükleri, içerik özellikleri, madde başı tanımlaması, biçimsel özellikler

Özet

İlkokul Türkçe derslerinde sözlükler sıkça kullanılan eğitim ortamlarıdır. Çocukların söz varlığının geliştirilmesi Türkçe dersinin temel amaçları arasındadır. Bu amacın gerçekleştirilmesi için kullanılan okul sözlükleri eğitimsel nitelikler taşımalıdır. Sözlüklerin taşıması gereken nitelikleri; içerik özellikleri ve biçimsel özellikler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Sözlüklerin biçimsel özellikleri; taşınabilir olması, kâğıt kalitesi, fontu, punto ölçüsü vb. kullanılabilirliğe etki eder. Sözlüklerin içerik ve kapsam açısından yeterliliği ise öğrencilerin karşılaşması muhtemel kelimeleri barındırması (amaca uygunluk), tanımlama özellikleri, köken bilgisinin verilmesi gibi özelliklere bağlıdır. Bu çalışmada, ortaokul Türkçe ders kitaplarından seçilen sözcüklerin dört farklı ortaokul Türkçe sözlükte madde başı olarak nasıl tanımlandığına bakılmış, madde tanımları TDK Büyük Türkçe Sözlük’teki tanımları ile karşılaştırılmış ve eğitsel bir bakış açısına sahip olup olmadığı değerlendirilmiştir. İnceleme sonucunda sözlüklerin madde başı tanımlamalarında TDK Büyük Türkçe Sözlük ile aynı tanımı verme, eksilterek verme ve genişleterek verme yöntemlerini kullandıkları tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda; sözlüklerin görsel açıdan yetersiz, punto ölçülerinin küçük, kâğıt kalitesinin düşük, çapraz gönderim oranının düşük ve en önemlisi de madde başı açıklamalarının yetersiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sözlüklerin olumlu özellikleri arasında taşınabilir olması, madde başlarının koyu veya farklı renkte yazılması, madde başlarının yanında sözcük türünün verilmesi gibi nitelikler sayılabilir.

Referanslar

Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. 6. Bs. Ankara: TDK Yayınları.

Aytaçlı, B. (2012). Durum Çalışmasına Ayrıntılı Bir Bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 3(1). 1-9.

Benekçi, Ş. (2015). Türkçe Sözlük. Ankara: Damla Yayınevi.

Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili. 9. Bs Ankara: Grafiker Yayınları.

İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Sözlük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri. Elazığ: Manas Yayınları.

İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Studies. (4/4). Summer. 534-554.

Kahraman, N. (2016). Sözlük Bilim Kuram, İlke ve Yöntemler Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. (5/8). S. 3288-3312.

Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe Sözlüklerinin Hazırlanmasında Temel Ölçütler. Tübar XXX Güz. 193-207.

Karasar, N. (2015). Bilimsel Araştırma Yöntemi. 28. Bs. Ankara: Nobel Yayınları.

Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük ve Sözlükçülük. Kebikeç (6). 111-113.

Kuşçu, H. (2016). İlköğretim Türkçe Altın Sözlük. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.

MEB Komisyon. (2016). Ortaokul Türkçe Ders Kitabı 5. Sınıf. Ankara: MEB Yayınları.

MEB Komisyon. (2016). Ortaokul Türkçe Ders Kitabı 6. Sınıf. Ankara: MEB Yayınları.

MEB Komisyon. (2016). Ortaokul Türkçe Ders Kitabı 7. Sınıf. Ankara: MEB Yayınları.

MEB Komisyon. (2016). Ortaokul Türkçe Ders Kitabı 8. Sınıf. Ankara: MEB Yayınları.

Melanlıoğlu, D. (2013). Ortaokul Öğrencilerinin Sözlük Kullanma Alışkanlıkları: Nitel Bir Araştırma. Uluslararsı Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 2/2. 266-284

Moran, Y. (1992). Eşanlamlı Sözcükler ve Karşıt Anlamları Sözlüğü. 1. Bs. İstanbul: Spatyom Yayınları.

Okur, A. (2011). İlköğretim Türkçe Sözlükleri Üzerine. Turkish Studies. 6/1. 1567-1583.

Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Bs. Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (2015). İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük. 6. Bs. Ankara: TDK Yayınları.

Yıldız, H. E. (2016). Türkçe Sözlük. Ankara: Karatay Yayınları.